Suspension trauma, bo tak opisywane jest to zjawisko w literaturze zagranicznej, w Polsce jakoś nie bardzo może doczekać się precyzyjnego i definicyjnego określenia. A skoro to zjawisko nie posiada ujednoliconego nazewnictwa, używać możemy wielu określeń. W języku polskim suspension trauma określane jest w następujący sposób: „uraz związany z podwieszeniem”, „ortostatyczny wstrząs związany z podwieszeniem”, czyli nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego, „trauma podwieszenia”, „trauma wiszenia”, a także „omdlenie związane z zawieszeniem”, oraz właśnie „szok wiszenia.” Szok wiszenia to chyba najbardziej popularne określenie w języku polskim, ale nadal jakoś słabo dostrzegane w dziedzinach, w których mamy do czynienia z uprzężami i wysokością. Przynajmniej tak to z pozoru wygląda.

Problem związany z szokiem wiszenia od wielu lat opisywany jest w zagranicznej literaturze i dość powszechnie omawiany również na platformie Youtube w języku angielskim, ale już w języku polskim jakoś nie jest dostrzegany. Czy wynika to z faktu, że to zjawisko nie jest tak groźne, jak go malują zagraniczne źródła, czy może dlatego, że brakuje nam odpowiedniej wiedzy?

W tej kwestii możemy natrafić na wiele ideologicznych sporów i przekonań, które kwestionują oficjalne badania nad tym zjawiskiem. Wystarczy zacytować wypowiedź jednego z użytkowników forum o paralotniach, który twierdzi, że „Jeśli ciężar ciała spoczywa na taśmach udowych, to można wisieć aż się spleśnieje”. Naprawdę tak uważamy? To może zróbmy sobie mały eksperyment. Zawiśnijmy biernie na uprzęży wspinaczkowej przez 15 minut (np. na gri gri, żeby móc szybko się wycofać) i zobaczmy jak reaguje nasz organizm. Będziemy bardzo zdziwieni.

No dobrze, czym zatem jest to zjawisko? Szok wiszenia, a więc szok związany z podwieszeniem, czy też trauma wiszenia to niebezpieczna reakcja organizmu człowieka zawieszonego w uprzęży wspinaczkowej przez dłuższy czas. Problem wiąże się bezpośrednio z zaburzeniami krążenia krwi w organizmie w wyniku działania grawitacji i nacisku pasów udowych uprzęży na naczynia krwionośne (m.in. upośledzony nawrót krwi z kończyn dolnych). Nasz organizm jako systemem naczyń połączonych, działa prawidłowo tylko wtedy, gdy natleniona krew może swobodnie krążyć. Zbyt długie przebywanie w nienaturalnej dla nas pozycji zwisu, dodatkowo w uciskającej nas uprzęży wspinaczkowej, nie tylko ogranicza przepływ krwi, ale również prowadzi do jej niebezpiecznego zalegania w nogach. Efekt ten potęguje właśnie grawitacja.

Nasze serce potrafi wpompować krew do tętnic, ale już jej nie potrafi skutecznie wypompować. Dlatego układ krwionośny działa prawidłowo tylko wtedy, gdy wspierany jest przez tzw. pompę mięśniową (pompę żylną). Główne pnie naczyniowe (krwionośne) rozprowadzające krew do naszych nóg i z powrotem poprowadzone są pomiędzy mięśniami szkieletowymi. Mięśnie szkieletowe, gdy pracują, wywierają nacisk na żyły (zwiększają ciśnienie) i ułatwiają transport krwi. I nie chodzi tutaj o same tętnice, które posiadają grubą, sprężystą ścianę, świetnie przekazują falę ciśnienia i redystrybuują krążenie tętnicze, ale właśnie o żyły (chociaż nacisk na same tętnice jest równie istotny w omawianym zagadnieniu). Naczynia żylne posiadają cienką, „flakowatą” ściankę z ubogą ilością mięśni gładkich i to one są właśnie podatne na nacisk z zewnątrz. Gdy brakuje pompy żylnej, a więc pracy mięśni uciskających na naczynia krwionośne, pojawia się problem z prawidłowym krążeniem krwi. „Naczynia żylne nie mają budowy pozwalającej na sprawne przekazywanie fali ciśnienia i właśnie dlatego tak istotna w ich działaniu jest pompa mięśniowa”.

Żeby efekt pompy mięśniowej działał prawidłowo musimy mieć możliwość pracy mięśniami nóg, a gdy wisimy biernie w uprzęży nie jest to już możliwe, lub jest, ale w sposób bardzo ograniczony. Tymczasem grawitacja nadal ściąga naszą krew do nóg zaburzając krążenie. Gdy do mózgu, największego konsumenta tlenu, zaczyna docierać mniej krwi, pojawiają się niebezpieczne zaburzenia (np. niedotlenienie). To one mogą nas dość szybko zabić!

Rzecz jasna, w warunkach naturalnych, stojąc swobodnie na gruncie, nasz organizm potrafi sobie w takiej sytuacji poradzić (chociaż z tym „poradzić” bywa różnie). Gdy nasz mózg dostaje za mało tlenu, dochodzi do omdlenia, a my wywracając się, ułatwimy powrót krwi do serca i dalej do mózgu. Wisząc jednak w uprzęży, nawet po utracie przytomności, wciąż pozostajemy w pozycji dla nas nienaturalnej. Krew grawitacyjnie ucieka do nóg, ale już nie chce powrócić (będąc nieprzytomnym wisimy bezwładnie, więc to ryzyko jest trochę mniejsze), zatem nasz mózg uruchamia mechanizmy obronne, które zamiast pomóc, potęgują jeszcze szok wiszenia. Upośledzony nawrót krwi do tułowia spowodowany grawitacją, uciskiem na naczynia żylne, oraz zahamowaniem pompy mięśniowej, generuje spadek ciśnienia krwi, a więc pojawia się spadek perfuzji istotnych narządów (perfuzja określa przepływ natlenionej krwi przez tkankę, narząd itp.). W wyniku spadku perfuzji pojawić się może hipowolemia (hipoperfuzja górnej połowy ciała; zjawisko niewystarczającej objętości krwi krążącej do objętości naczyń krwionośnych; a także zmniejszenie przepływu krwi), a więc stan, w którym krwi jest za mało względem pojemności serca (serce pracuje „na pusto”). Gdy płynu jest za mało organizm podnosi ciśnienie, wzrasta tempo pracy serca i przyspieszany jest oddech (tu z kolei pojawić się może tachykardia, czyli częstoskurcz – bicie serca powyżej 100 uderzeń na minutę. Tachykardia należy do mechanizmów kompensacyjnych, mających na celu podniesienie perfuzji krwi, czyli przepływu natlenionej krwi).

Wszystkie te mechanizmy obronne mają za zadanie skompensować niedobory natlenionej krwi, ale ta, gdy wisimy uprzęży, zamiast wracać do serca, zostaje jeszcze bardziej wtłoczona do nóg i tam częściowo „uwięziona”, właśnie z powodu: grawitacji, ucisku uprzęży, oraz z powodu upośledzenia pompy mięśniowej (upośledzony nawrót krwi do tułowia).

Na pewnym etapie rozwijającego się wstrząsu włączony zostanie mechanizm tzw. centralizacji krążenia, czyli przy spadku ciśnienia krwi dojdzie do „przekierowania krążenia” do życiowo ważnych narządów, z upośledzeniem krążenia obwodowego (spadek ukrwienia kończyn), ale gdy spora część krwi pozostanie w dolnych partiach naszego ciała, sytuacja stanie się wyjątkowo niebezpieczna. Może dojść do wstrząsu hipowolemicznego, który już „na skróty” prowadzi do śmierci.

Gdy w górnych partiach naszego ciała spada ilość potrzebnej krwi, może pojawić się również zjawisko bradykardii, czyli obniżenia tempa pracy serca z powodu małej ilości krwi, niedostatecznie wypełniającej naczynia krwionośne (na skutek wstrząsu hipowolemicznego). Bradykardia może również wystąpić na skutek nadmiernej ilości krwi wypełniającej naczynia krwionośne, która po przywróceniu odpowiedniego krążenia, gdy uratowany leży już na ziemi, wraca w dużych ilościach do serca, i jakby go przepełnia. A to z kolei sprawia, że ciśnienie krwi zaczyna spadać, inaczej serce nie będzie miało szans na przepompowanie tak dużej ilości płynów. (Bradykardia pojawia się już przy zaawansowanym wstrząsie, jako „wyraz załamania mechanizmów kompensacyjnych” i od tego miejsca często nie ma już odwrotu).

Gdy w jakiś sposób uda nam się przywrócić krążenie (np. po długim wiszeniu), pojawia się kolejny problem. Powracająca krew jest mocno nienatleniona (gdy biernie wisimy kilkanaście minut) i w pewnym sensie „toksyczna” w wyniku niekorzystnych przemian beztlenowych. A gdy nasz mózg zaczyna dostawać nienatlenioną i toksyczną krew zapaść zaczyna się jeszcze pogłębiać. Tak czy siak, jeżeli jeszcze nie straciliśmy przytomności w wyniku hipowolemii i bradykardii, to na skutek powrotu nienatlenionej krwi do mózgu na pewno dojdzie do jej utraty. To z kolei całkowicie wyłączy działanie pompy mięśniowej (w końcu walczymy zawsze do końca) i zapaść jeszcze się pogłębi.

Od tego momentu nasz niedotleniony mózg zacznie umierać, a wraz z nim zaczną ustawać wszelkie czynności życiowe. Cały proces, od zawiśnięcia na uprzęży do utraty przytomności i śmierci może trwać do 30 minut, przy czym, pierwsze oznaki mogą pojawić się już po 3 minutach bezwładnego wiszenia (np. drętwienie nóg). Wystarczy tylko, że pozostaniemy bierni.