
Z dziećmi na via ferraty
21 lipca 2022
Bezpieczeństwo w górach
22 grudnia 20221. Karabinki wspinaczkowe. Karabinki via ferrata
Karabinki wspinaczkowe i karabinki via ferrata projektuje się w oparciu o wypracowane standardy (UIAA 121) i restrykcyjne normy europejskie (EN-12275, PN-EN 12275:2013-09). W praktyce oznacza to, że każdy nowy model pojawiający się na rynku musi przejść etap certyfikacji, poprzedzony rygorystycznym badaniem wytrzymałości.
Z tego właśnie względu na karabinkach wspinaczkowych i karabinkach via ferrata wybija się oznaczenia, które określają ich minimalne wytrzymałości w osi podłużnej, poprzecznej i przy otwartym zamku, a w przypadku karabinków via ferrata, również na wyłamywanie, tzw. test krawędzi (edge test), chociaż informacja o teście krawędzi nie jest umieszczana na korpusach karabinków na via ferraty.

Certyfikacją i dopuszczaniem do sprzedaży karabinków wspinaczkowych i karabinków na via ferraty zajmuje się Międzynarodowa Federacja Związków Alpinistycznych UIAA (Union Internationale des Associations d'Alpinisme), która właśnie poprzez merytoryczny nadzór wspiera rozwój bezpiecznych i etycznych praktyk górskich.
Standardy bezpieczeństwa UIAA są regularnie aktualizowane przez Komisję Bezpieczeństwa UIAA. Aktualizacje i zmiany standardów (w tym norm) odbywają się na wielu płaszczyznach, między innymi wtedy, gdy pojawia się nowy sprzęt, poddawany jest on testom i badaniom wytrzymałościowym, i jeżeli zajdzie taka konieczność, np. w wyniku badań producenta modele już istniejące, zastępowane nowymi, okazują się w pewnym zakresie wadliwe (właśnie w wyniku opracowania nowych rozwiązań), dokonywane są zmiany standardów i norm.
Jednym z kluczowych obszarów, które mają znaczący wpływ na zmianę wypracowanych wzorców (zawsze w kierunku poprawy bezpieczeństwa) są wypadki alpinistyczne i wspinaczkowe. Ich drobiazgowa analiza i wyciągane wnioski sprawiają, że normy nie tylko są poprawiane, ale również wprowadzane są zupełnie nowe standardy i rozwiązania.
Obecnie obowiązującą normą w polskim i europejskim prawie jest norma PN-EN 12275:2013-09, w której "podano wymagania bezpieczeństwa i metody badań dotyczące karabinków stosowanych w alpinistyce, wspinaczce i podobnego typu aktywnościach. Stanowią one część systemu bezpieczeństwa, który chroni wspinacza przed upadkiem z wysokości".

2. Jak testowane są karabinki wspinaczkowe i karabinki via ferrata?
Wszystkie karabinki wspinaczkowe i i karabinki via ferrata wykorzystywane w sportach górskich i wspinaczkowych podczas testów laboratoryjnych poddawane są olbrzymim obciążeniom. To, czy dany model karabinka przejdzie testy i otrzyma certyfikat dopuszczający do sprzedaży zależy właśnie od minimalnych wartości wytrzymałościowych.
W praktyce oznacza to tyle, że każdy karabinek wspinaczkowy, czy karabinek via ferrata poddawany jest testom niszczącym, które obciążają go w w wielu zakresach. Jeżeli dany typ karabinka wytrzyma minimalne wartości niszczące, zostaje dopuszczony do certyfikacji, i wreszcie do sprzedaży.
Wiedząc, że każdy sprzęt górski, wspinaczkowy, zanim zostanie dopuszczony do sprzedaży na rynku europejskim, musi przejść rygorystyczne testy, możemy przyjrzeć się, w sensie ogólnym, sposobom, w jaki sprzęt jest testowany i jakie otrzymuje oznaczenia, które definiują jego wytrzymałość i zastosowanie.
Wytrzymałość wzdłuż osi karabinków (wzdłużna), czyli w kierunku, w jakim najczęściej pracują karabinki wspinaczkowe i karabinki via ferrata powinna wynosić:
-
dla karabinków wspinaczkowych typu B (basic, czyli klasycznych karabinków niezakręcanych, stosowanych m.in. w ekspresach wspinaczkowych) nie mniejsza niż 20 kN;
-
dla karabinków zakręcanych typu H (karabinki HMS) nie mniejsza niż 20 kN, przy czym te wartości są zazwyczaj dużo wyższe;
-
dla karabinków na via ferraty typu K (klettersteig) nie mniejsza niż 25 kN, ale większość tego typu karabinków posiada dużo wyższe wartości, np. karabinki przy lonży na via ferraty firmy Edelrid posiadają wytrzymałość aż 33 kN.

Wytrzymałość poprzeczna karabinków przy zamkniętym zamku, czyli w kierunku, w którym karabinki nie powinno się obciążać, ale to zjawisko bardzo często ma miejsce, gdy karabinek przesunie się np. w lonży odpoczynkowej, musi wynosić:
- dla karabinków wspinaczkowych typu B (basic) nie mniej niż 7 kN, co nadal jest dużą wartością;
- dla karabinków wspinaczkowych typu H (karabinki HMS) nie mniej niż 7 kN;
- dla karabinków via ferrata typu K (klettersteig) nie mniejsza niż 7 kN, co w przypadku tak niekorzystnych sił działających na karabinki ferratowe nie jest wartością rewelacyjną, ale wciąż bezpieczną.
Wytrzymałość wzdłużna karabinków przy otwartym zamku, gdy np. karabinek podczas wyłapywania lotu opiera się o występ skalny i pozostaje otwarty, lub gdy podczas dynamicznego uderzenia o skałę, w wyniku udaru i bezwładności sam się otwiera, powinna wynosić:
- dla karabinków wspinaczkowych typu B (basic) nie mniej niż 7kN;
- dla karabinków wspinaczkowych typu H (karabinki HMS) nie mniej niż 6 kN;
- dla karabinków na via ferraty typu K (klettersteig) nie mniej niż 8kN, przy czym w tego typu karabinkach samoczynne otwarcie się karabinka wywołane bezwładnością zamka nie jest możliwe, ponieważ te karabinki posiadają podwójne zabezpieczenie. Zdarzają się jednak sytuacje, w których karabinek K wpięty do liny stalowej i dociśnięty do kotwy mocującej linę może się odblokować. Zjawisko to występuje w karabinkach z blokadą umieszczoną po przeciwnej stronie zamka. W niekorzystnym ułożeniu karabinek może być dociśnięty blokadą np. do stalowej kotwy, która w wyniku nacisku otwiera się i odblokowuje zamek (chociaż sam zamek pozostaje zamknięty, dociśnięta blokada umożliwia jego otwarcie np. o występ skalny).

Wytrzymałość na tzw. wyłamywanie karabinków (edge test) nie jest podawana przy żadnym z typów karabinków, ale to nie znaczy, że takich testów się nie wykonuje. Właśnie karabinki typu K najbardziej narażone są na takie obciążenia i to one są poddawane takim testom, chociaż informacje o takich badaniach nie są umieszczane na korpusach karabinków.
Mało osób zdaje sobie sprawę, że karabinki via ferrata, przy każdym locie (upadku turysty ferratowego), rozpoczynają wyłapywanie lotu najczęściej właśnie w pozycji na wyłamywanie (pomijamy tu kwestię pracy ramion lonży i absorbera, które pochłaniają część energii). Dzieje się tak ze względu na specyficzną budowę samych via ferrat. Łatwo to sobie wyobrazić osobom, które chociaż raz w życiu widziały, w jaki sposób mocowane są liny stalowe do kotew osadzonych w skale, i w jaki sposób układają się karabinki po wpięciu ich w sekcję nad kotwą (gdy np. przepinamy się nad głową).

Wszystkie inne karabinki, czyli karabinki wspinaczkowe, nie posiadające zabezpieczeń stosowanych w karabinkach via ferrata, testowane są jeszcze w dwóch istotnych zakresach:
- przy karabinkach wspinaczkowych typu B (basic) siła mniejsza, bądź równa 5 N (ok. 0,5 kg), przyłożona do zamka, nie powinna go otworzyć;
- przy karabinkach wspinaczkowych typu H (karabinki HMS) siła (od 10 N do 1,5 kN) przyłożona do zamka przez określony czas (do 60 sekund) nie powinna go uszkodzić, czyli zamek powinien być wciąż funkcjonalny.

Ostatnią wartością, o której mało kto wie, i którą muszą spełnić karabinki wspinaczkowe typu B (basic), jest siła 800 N przyłożona do karabinków w osi głównej (wzdłużnej). Karabinki tak obciążone powinny dać się swobodnie otworzyć dłonią.

Pamiętajmy, że wartości wytrzymałościowe karabinków wspinaczkowych i karabinków na via ferraty, wskazane w normach, są wartościami minimalnymi, przy czym wytrzymałość karabinków musi być wyższa od tej wartości minimalnej, ponieważ podczas testu właśnie taka siła jest podawana na karabinki, i taką siłę muszą one przenieść. Zatem, w praktyce każdy z karabinków z wybitymi wartościami wytrzymuje obciążenia wyższe od tych, które są podane na korpusie, chociaż podaje się tą ich minimalną wartość.

3. Czy na via ferratach można używać karabinki wspinaczkowe?
Na via ferratach można używać klasyczne karabinki wspinaczkowe, ale, jeżeli to możliwe, zaleca się stosowanie karabinków typu HMS (oznaczone literką H na korpusie), i tylko w specyficznych warunkach. Oczywiście, to w jaki sposób będziemy używać karabinków zależy w dużej mierze od sytuacji w jakiej się znajdujemy.
Do budowania stanowisk asekuracyjnych używać będziemy karabinki zakręcane HMS i pochodne z blokadą zamka, a do pośrednich punktów asekuracyjnych (przeloty w łańcuchu asekuracyjnym) karabinki niezakręcane, czy też ekspresy wspinaczkowe. Rzecz jasna, w obu wyżej wymienionych sytuacjach istnieją wyjątki, i gdy zajdzie konieczność, stanowiska asekuracyjne można zbudować z karabinków niezakręcanych, ale z zachowaniem odpowiednich zasad bezpieczeństwa.
Absolutnie nie jest dopuszczalne używanie karabinków wspinaczkowych (HMS, niezakręcanych) w połączeniu z absorberem na via ferraty (jako element dynamicznej asekuracji) ponieważ, o ile ramiona lonży i absorber energii są wstanie przenieść specyficzne siły oddziałujące na sprzęt na via ferratach (w końcu do takich rozwiązań są one projektowane), o tyle klasyczne karabinki np. HMS, obciążone na krawędzi, na wyłamywanie, błyskawicznie mogą zostać zniszczone.
Do czego możemy jeszcze używać karabinków HMS i karabinków niezakręcanych, gdy jesteśmy na via ferracie? Karabinki HMS świetnie się sprawdzają podczas budowania stanowisk asekuracyjnych, na których możemy asekurować partnera, a także do budowania wyciągarek (3do1, metoda U) i wszelkich innych operacji związanych z asekuracją, ratownictwem i autoratownictwem (wszędzie tam, gdzie karabinki obciążane są zgodnie z ich przeznaczeniem).
Karabinki HMS możemy również użyć jako element lonży odpoczynkowej (rest loop). Taki karabinek wpinamy do zszywanej taśmy (pętli) wspinaczkowej i na krawat mocujemy do uprzęży. W ten sposób skonstruowana lonża odpoczynkowa pozwoli nam odpocząć na via ferracie.
Karabinki niezakręcane często używa się jako karabinki sprzętowe, np. do transportu lin pomocniczych (repsznury) i taśm (pętli), a także jako pośrednie punkty asekuracyjne, w które wspinający się turysta ferratowy wpina linę wspinaczkową. Oczywiście, mogą one być wykorzystywane podczas budowania stanowisk asekuracyjnych, ale tu również należy być świadomym ich ograniczeń i znać odpowiednie zasady ich bezpiecznego wykorzystywania.
4. Dlaczego warto używać karabinki via ferrata?
Karabinki via ferrata (karabinki na via ferraty, minimalny prześwit 21 mm) zaprojektowane są w taki sposób, żeby zapewnić użytkownikom odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Właśnie podwójna, automatyczna blokada sprawia, że po ich wpięciu w stalową linę karabinki same automatycznie się blokują. Na tym etapie zostaje wyeliminowany czynnik ludzki, który, jak wiemy, jest czynnikiem zawodnym. Gdybyśmy mieli karabinki na ferraty wymagające ustawicznego zakręcania, z dużym prawdopodobieństwem, wcześniej, czy później, zapomnielibyśmy o tej czynności. A to mogłoby już być niebezpieczne.
Również czas odgrywa tu ważną rolę. Często bywa tak, że bezpieczne pokonanie ferraty wiąże się z szybkim tempem poruszania. Gdy via ferrata jest długa i obarczona licznymi zagrożeniami obiektywnymi, np. ryzykiem spadających kamieni w godzinach popołudniowych, lub szybko zapadającym zmrokiem, istotne dla naszego bezpieczeństwa może okazać się jej szybkie i sprawne pokonanie. Ustawiczne zakręcanie karabinków byłoby nie tylko uciążliwe, ale i wydłużające właśnie czas wędrówki. Mając karabinki na via ferraty z automatycznym zamkiem możemy skoncentrować się na trasie, po której się poruszamy, a także nad techniką (poprawnym stawianiem stóp, odpowiednim balansowaniem ciałem itp.) i tempem.
Kolejne ważne kwestie warte podkreślenia (pomijając kwestię wytrzymałości) to ich intuicyjność, oraz odpowiedni rozmiar. Karabinki via ferrata są dużo większe od klasycznych karabinków wspinaczkowych, dzięki czemu łatwiej się nimi operuje, mają większy prześwit. Są zatem ergonomiczne (wygodniejsze), chociaż cięższe, a waga też ma wpływ na nasze bezpieczeństwo (im cięży plecak, tym wolniej się poruszamy).
Mimo tych niewielkich wad (jest w tym również ich cena, zazwyczaj dość wysoka) karabinki na via ferraty typu K, czyli karabinki zaprojektowane właśnie do takich aktywności, to obowiązkowy element wyposażenia turysty ferratowego. Poruszanie się po ferracie z karabinkami wspinaczkowymi, mało odpornymi na wyłamywanie, niesie ze sobą bardzo poważne zagrożenia, w tym śmiertelne konsekwencje.
5. Przelicznik jednostek zastosowanych w artykule
Kilogram-siła – jednostka siły w ciężarowym układzie jednostek. Dla odróżnienia od kilograma masy zwany jest kilogramem-siłą i oznaczana symbolami kgf, kp i kG. Jest to siła, z jaką Ziemia przyciąga masę 1 kg w miejscu, w którym przyspieszenie ziemskie wynosi 9,80665 m/s2. Źródło: Wikipedia.
1 N (Newton) - 1 N to siła, z jaką trzeba działać na ciało o masie 1 kg, aby nadać mu przyspieszenie równe 1 m/s². Dla przykładu: 1 N to siła z jaką ziemska grawitacja oddziałuje na ciało o masie około 10/98 kg ≈ 102 g (np. małe jabłko). Na powierzchni Ziemi na ciało o masie 1 kg działa siła skierowana w dół o wartości około 9,81 N (czyli 1 kgf). Źródło: Wikipedia
Kalkulator jednostek:
- 1 N = 0.1019716212978 kilogram-siła (kgf);
- 5 N = 0.509858106489 kilogram-siła;
- 10 N = 1.019716212978 kilogram-siła;
- 1,5 kN = 152,9574319467 kilogram-siła;
- 6 kN = 611.8297277868 kilogram-siła;
- 7 kN = 713.8013490846 kilogram-siła;
- 8 kN = 815.7729703823 kilogram-siła;
- 20kN = 2039.432425956 kilogram-siła;
- 25 kN = 2549.290532445 kilogram-siła;
- 33 kN = 3365.063502827 kilogram-siła.